Expertmeeting: Waarde van kunstresidenties voor lokale en regionale overheden

Op 15 oktober vond de expertmeeting ‘De waarde van kunstresidenties voor lokale en regionale overheden’ plaats. Diverse experts kwamen samen in Het Huis Utrecht om de toekomst van artist-in-residence (AiR) programma’s te verkennen en hun impact op lokale gemeenschappen en beleidsvorming te bespreken.

Deelnemers waren kunstenaars en beleidsmedewerkers en -adviseurs, onder meer van de provincie Utrecht. Vanuit Residenties in Utrecht waren Lidy Ettema (coördinator), Karin Boelhouwer (bestuurslid) en Nahuel Cano (resident) aanwezig. Laatstgenoemde opende de meeting. Hij deelde zijn ervaring en inzichten vanuit ‘Ways to listen to a River: Vecht’; het pilotproject dat hij uitvoerde in opdracht van de provincie Utrecht, in hun zoektocht naar het onder handen nemen van maatschappelijke en politieke vraagstukken door middel van de verbeeldingskracht van kunstenaars.

Nahuel sloot af met een luisteroefening, waarna Lidy verder praatte met Vera Bonder, programmamaker bij Het Huis Utrecht. Lidy reflecteerde op de luisteroefening, die Nahuel eerder deed met een groep van diverse belanghebbenden van de Vecht op een tocht met de fietsboot. Dit creëerde nieuwe dynamieken in de gesprekken en vergemakkelijkte het delen van persoonlijke ervaringen. Deze samenwerking leidde tot verdere projecten, wat aantoont hoe kunstresidenties nieuwe perspectieven op lokale kwesties bieden. Vera Bonder vertelde dat Het Huis ook ontmoetingen faciliteert tussen kunstenaars en de gemeenschap, bijvoorbeeld via community dinners. Er is ruimte voor onderzoek binnen hun residenties. Het doel is niet om één antwoord te vinden, maar om verschillende manieren te ontdekken om vragen te benaderen, zoals ook het geval in Nahuels project.

Artist-in-Residence-veld in Nederland

Vervolgens nam Heidi Vogels van DutchCulture de deelnemers mee in de huidige stand van zaken rond artist-in-residence (AiR) programma’s in Nederland, met internationale voorbeelden. Ze benadrukte het belang van residenties die kunstenaars in staat stellen zich onder te dompelen in lokale omgevingen en culturen, als ook het belang van samenwerking en netwerken tussen residenties en partners.

Een belangrijk onderwerp was Artist-in-Residence Nederland (AiR NL), een platform van DutchCulture|TransArtists dat AiR-organisaties ondersteunt met tools, kennis en verbinding met collega’s via bijeenkomsten. AiR NL reageert ook op urgenties in de AiR en kunstsector zoals tijdens het begin van de oorlog Oekraïense met het koppelen van kunstenaars op de vlucht met tijdelijke verblijven binnen residentieprogramma’s.

Een van de voorbeelden die Heide noemde is Kunsthuis SYB, Beesterzwaag, gerund door kunstenaars en vrijwilligers. Kunsthuis SYB biedt residenties aan jonge kunstenaars en organiseert een triënnale die de hele regio betrekt. Deze triënnale fungeert als showcase voor opkomend talent en bevordert interactie tussen kunstenaars en de lokale gemeenschap, waardoor SYB een belangrijke activator is voor de omliggende omgeving. Via AiR’s als deze krijgen kunstenaars de kans zich volledig onder te dompelen in lokale culturen, wat de impact van hun werk op de gemeenschap versterkt.

Rondetafelgesprek 1: De Waarde van AiR-Programma’s voor gemeenten en provincies

Tijdens het eerste rondetafelgesprek werden belangrijke vragen gesteld: waarom zou een gemeente of provincie een Artist-in-Residence (AiR) programma willen ondersteunen? Wat kan een AiR-programma bijdragen aan de lokale samenleving? Een centraal thema was de waarde van AiR-programma’s als verbinders van lokale, regionale en internationale kunstnetwerken, die bijdragen aan een vitale en vernieuwende kunstscene. AiR-programma’s fungeren als katalysatoren voor zowel de kunstenaarsgemeenschap als het publiek en bieden mogelijkheden voor jonge en mid-career kunstenaars om zich verder te ontwikkelen. Daarnaast werd besproken hoe AiR-programma’s lokale kwesties kunnen helpen aanpakken. Ze geven ruimte aan onderbelichte verhalen en brengen kennis samen, wat vaak leidt tot grotere maatschappelijke betrokkenheid en bewustwording. De dialoog over kunst en cultuur zou daarom niet alleen binnen de kunstsector zelf gevoerd moeten worden, maar samen met andere betrokkenen om nieuwe wegen te verkennen voor het verweven van kunst binnen urgente ruimtelijke en sociale opgaven. Kunst kan zo effectiever verankerd worden in beleid en een bredere rol spelen in het oplossen van complexe vraagstukken.

De zichtbaarheid van AiR-resultaten blijft een uitdaging, omdat kunstprojecten vaak “uitgestelde resultaten” hebben die pas jaren later tastbaar worden. Daarnaast hebben kunstenaars soms moeite om precies te verwoorden wat ze willen onderzoeken omdat zij procesmatig werken, wat het lastig maakt om de impact van kunstprogramma’s direct te koppelen aan beleidsdoelen. De scheiding tussen cultuur en beleid kan hierdoor belemmerend werken, maar door AiR-programma’s te integreren in beleidsontwikkeling, kunnen gemeenten en provincies kunstinitiatieven beter ondersteunen en lokaal verankeren.

Rondetafelgesprek 2: Hoe worden AiR-programma’s gefinancieerd? 

In dit rondetafelgesprek bespraken deelnemers verschillende belangrijke aspecten, waaronder de kosten die aan een AiR verbonden zijn, de bredere financieringsmogelijkheden in Nederland en daarbuiten, en de rol van samenwerking met gemeenten en provincies. Ook werd ingegaan op hoe AiR-programma’s beter kunnen worden ingebed in lokale en provinciale beleidskaders.

De deelnemers gaven aan dat de financiering van residenties vaak moeilijk te realiseren is, met een beperkt aantal beschikbare fondsen voor organisaties. Het Mondriaan Fonds, dat gericht is op beeldende kunst, komt vaak naar voren als een belangrijke bron voor kleinere residenties, maar moeten in hun aanvragen concurreren met bijvoorbeeld presentatie instellingen die een veel groter publieksbereik hebben. Tijdens de discussie werd ook het Europese financieringsperspectief besproken. Veel kleine initiatieven hebben moeite om financiering te verkrijgen en om samen te werken bij het aanvragen van Europees geld, wat de vraag oproept hoe de beschikbare middelen beter geoptimaliseerd kunnen worden, vooral voor kleinere organisaties. Sinds kort is er wel een laagdrempeliger regelingen binnen het Creative Europe programma: Culture Moves Europe, dat speciaal ook op residenties gericht is.

De impact van AiR-programma’s krijgt steeds meer aandacht van lokale overheden, die steeds vaker kijken naar de maatschappelijke impact van subsidieverstrekking in kunst en cultuur. Het gebruik van een AiR als instrument kan beleidsmakers helpen de verbinding met urgente thema’s te leggen, terwijl kunstenaars een platform krijgen. Het is essentieel om de waarde van AiR-programma’s te formuleren in relatie tot maatschappelijke vraagstukken, zoals klimaatadaptatie en healthy aging.

Het rondetafelgesprek benadrukte dat het financieren van AiR-programma’s een complexe en uitdagende opgave is, met veel betrokken partijen en verschillende perspectieven. Er is behoefte aan een betere afstemming tussen kunst, cultuur en andere beleidsvelden, zodat de waarde van AiR-programma’s niet alleen zichtbaar wordt, maar ook echt wordt erkend. Dit vraagt om een strategische benadering, waarbij samenwerking en het delen van ervaringen cruciaal zijn om de impact van AiR-programma’s te vergroten. De aanwezigen spraken de hoop uit dat er in de toekomst meer ruimte komt voor kunst en cultuur binnen gebiedsontwikkeling en beleidsvorming, zodat de bijdrage van AiR aan de samenleving ten volle kan worden benut.

‘Kunstenaar zoekt talentvolle gemeente’

Een week later vond er tijdens de Dutch Design Week een evenement plaats rondom dit thema, georganiseerd door SETUP. In het project van SETUP ‘Gezocht: Talentvolle Gemeenten’ keren kunstenaars de traditionele rolverdeling om door gemeenten uit te nodigen zich aan te melden voor deelname aan kunstprojecten. Dit initiatief laat zien hoe kunstenaars en gemeenten samen kunnen werken aan betekenisvolle projecten met wederzijdse betrokkenheid. Zo wordt kunst niet alleen een aanvulling op beleid, maar een actieve partner in beleidsontwikkeling en uitvoering. Meer info: Home | Gezocht: Talentvolle Gemeenten

Lees meer

DutchCulture|TransArtists 
HU Onderzoek pilot residency Nahuel Cano  
Talenthub Brabant 
Culture Moves Europe Residence Action