Eliot Higgins & Bellingcat
‘I’m really looking forward to the future collaborations we’ve planned, the idea with workshops for local people from a variety of backgrounds leading to investigations is very exciting for me.
Quote: Eliot Higgins
Op voorstel van Impakt is Eliot Higgins van online onderzoekscollectief Bellingcat een verbinding aangegaan met Utrecht. Gedurende een langere periode waren Higgins en/of medewerkers van Bellingcat in Utrecht om te vertellen over en te onderwijzen in hun specifieke methode van onderzoeksjournalistiek. Higgins ontwikkelde de Bellingcat-methode, waarmee burgerjournalistiek met behulp van online beschikbare open source-gegevens mogelijk is.
De komst van Higgins naar het Impakt Festival 2018 is door Residenties in Utrecht in samenspraak met partners uitgewerkt tot een residentie. Deze bestond uit een reeks bootcamps en lezingen, gedragen door Residenties in Utrecht, IMPAKT, Lectoraat Journalistiek Fontys Hogeschool Tilburg, DUIC en Journallab. Het ROC Midden Nederland integreerde de Bellingcat-methode in het eigen onderwijs en deed dat als eerste MBO-onderwijsinstelling.
2020: Drie Bellingcat Bootcamps
In het jaar 2020 vond een serie van drie Bootcamps plaats, in samenwerking met Lectoraat Journalistiek Fontys Hogeschool Tilburg, DUIC en Journallab. De derde bootcamp in deze reeks vond plaats van 25 tot en met 27 november, vanwege de toen geldende coronamaatregels voor het eerst volstrekt digitaal. En dat was spannend: Bellingcat is weliswaar een online researchcollectief, maar “voor goede onderzoeksjournalistiek is offline samenkomen essentieel”, aldus Bellingcat, maar gelukkig ging het goed en waren de ervaringen positief gezien onderstaande verslagen.
Verslag Bellingcat Bootcamp #3
Alexandra Mientjes
25-26 nov 2020
“Ik dacht dat ik als IT-projectmanager toch behoorlijk ‘tech-savy’ was, maar tijdens de Bellingcat training op 25 en 26 november kwam ik mezelf toch even tegen! Wat een enorme wereld is er online te ontdekken als je weet waar en vooral hoe je moet zoeken! Nog los van alle nieuwe termen die me om de oren vlogen: OSINT, chronolocation, Baidu, RuTube..
Als bestuurslid van Residenties deed ik mee aan de training van Bellingcat, niet uit professionele interesse, maar vooral uit nieuwsgierigheid. Ik wist van de belangwekkende ontdekkingen die dit journalistencollectief had gedaan (zoals hier en hier) en was enorm benieuwd hoe zoiets door alleen maar gebruik te maken van digitale, openbare bronnen in plaats van ‘traditionele’ journalistiek in godsnaam mogelijk was!
In al mijn naïviteit dacht ik: je googelt gewoon wat en dan heb je de meeste bereikbare, online bronnen eigenlijk wel gevonden. Maar niet volgens de methode Bellingcat! Het begint eigenlijk heel simpel, zoek niet alleen op Google, maar gebruik ook andere zoekmachines als Yandex (Russisch) of Yippy. Vervolgens kun je je zoekopdracht zo ‘tweaken’ dat je bijvoorbeeld alleen pdf’s vindt, of alleen resultaten van een specifieke website. Met deze simpele ingrepen levert je zoekopdracht vaak veel meer en betere resultaten op.
Nog interessanter wordt het als Bellingcat ook hulpmiddelen aanreikt waarmee je de resultaten zelf leert onderzoeken en interpreteren. Ook hiervoor zijn online ruimschoots (gratis) tools beschikbaar, zoals Google Earth Pro en Suncalc. Op deze apps/websites kun je je zogenaamde ‘geolocation’ en ‘chronolocation’ skills oefenen – het lokaliseren en in de tijd plaatsen van een foto of video. Het ligt bijvoorbeeld voor de hand dat plekken in de loop der tijd veranderen, maar waar ik zelf nooit aan gedacht had is dat verschillende zoekmachines/satellieten ook plekken op verschillende data tonen. Dit helpt je aan de ene kant om veranderingen in een landschap in kaart te brengen, maar zorgt er tegelijk voor dat je deze factor dus altijd moet overwegen in je research.
Op deze site staat een complete toolkit, ontwikkeld door Bellingcat, waar een uitgebreid scala aan hulpmiddelen staat, vrij om te gebruiken.
In mijn dagelijkse werk zal ik de meeste van deze tools waarschijnlijk niet gaan gebruiken, maar er zaten zeker een aantal tips tussen die voor iedereen nuttig zijn. De praktische insteek van deze training liet echter wel een paar vragen onbeantwoord die nog door mijn hoofd bleven spoken, zoals:
Hoe lang zou deze technologie het ‘fact-checken’ op deze manier nog mogelijk maken? Zou er een moment komen dat de verstrekkers van ‘desinformatie’ deze technologie inhalen en in hun eigen voordeel gaan benutten?
In de training werd wel kort stilgestaan bij een paar ethische overwegingen, maar werden dit soort kwesties niet uitgebreid besproken. Elliot Higgins doet in dit interview een voorzet.
Maar ondanks dat dit soort vragen vooralsnog onbeantwoord blijven ben ik als bestuurslid in elk geval erg trots dat we kunnen bijdragen aan de verspreiding van dit soort ‘open’ initiatieven en ben ik ervan overtuigd dat deze methodiek een onmisbare bron van informatie wordt voor de journalistiek.
Alexandra Mientjes
Bestuurslid Residenties in Utrecht
BOOTCAMP #2
Op 2, 3 en 4 oktober 2020 vond de tweede Bellingcat Bootcamp van dit jaar plaats. De specifieke invalshoek deze keer was visualisatie: hoe kun je online gevonden data zodanig verbeelden dat de informatie direct aanspreekt, als nieuwswaardig ervaren worden en voor iedereen toegankelijk is? Ook voor Bellingcat zelf was dit een innovatie: het online onderzoekscollectief is vooral gericht op het verwerven, verwerken en verwoorden van data en nu gaat het om het verbeelden van die onderzoeksresultaten. Hoe gaaf als zes pagina’s aan informatie in één aansprekend artistiek beeld kan worden weergegeven?
Deze bootcamp vond plaats in samenwerking met IMPAKT, DUIC en Fontys Hogeschool Journalistiek. Op vrijdag namen zo’n 55 studenten in een digitale omgeving deel aan een online conferentie. Op zaterdag en zondag gingen twintig studenten en net afgestudeerden dan echt aan de bootcamp: zij kregen eerst een training van Bellingcat en werden daarna met gerichte casussen aan het werk gezet. Ze werden daarbij ondersteund door ontwerper en storyteller Sjef van Gaalen, datavisualiser Yordi van Dam (LocalFocus) en grafisch vormgever Simone Niquelle. Deelnemers leerden niet alleen om slimmer te zoeken maar ook om hun data goed te presenteren. Hoe kun je data omzetten in heldere visualisaties? Welke visuele en narratieve elementen zijn cruciaal voor het vertellen van een helder en goed verhaal? De bootcamp vond plaats in Utrecht.
Deelnemers van Bootcamp #2 over De Bellingcat-methode:
Deelnemer Heleen Oude Nijhuis over de Bellingcat-methode:
“Open source onderzoek is een stijl apart!”
Het Bellingcat-weekend trapte vrijdag 2 oktober af met een conferentie over de werkwijze van Bellingcat zelf. Het online researchcollectief struint het internet, en dan zeker ook social media, af, of op zoek naar data die journalistieke onthullingen onderbouwen. Hoe dat werkt in de praktijk werd op vrijdag door trainers van Bellingcat uitgelegd aan zo’n 55 mensen (die middels een stream aan de sessie meededen). Een van de deelnemers was Heleen Oude Nijhuis, student Computational Science aan de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit Amsterdam, en sinds kort stagiair dataredactie bij de Volkskrant. Hoe beviel het haar?
“In de eerste week van oktober ben ik begonnen als stagiair bij de Volkskrant. Via een collega werd ik op de hoogte gebracht van een initiatief van Residenties in Utrecht, IMPAKT, DUIC en de Fontys Hogeschool Journalistiek: een zogeheten Bellingcat Bootcamp. Ik was nog niet bekend met het concept, maar na het lezen van de omschrijving wist ik dat dit een bijzondere
kans zou zijn om vanuit een nieuwe invalshoek te leren over informatie verzamelen.
In de praktijk bleken mijn verwachtingen grappig genoeg heel anders uit te pakken. Zelf ben ik bekend met de wetenschappelijke manieren van informatie vinden en verwerken. Ik ging er van uit dat de cursus een vervolg zou zijn op technieken als programmeren en online databases gebruiken. Het werd echter al snel duidelijk dat open source onderzoek toch een stijl apart is. Het gebruik van het internet, en de meest uiteenlopende informatie die daar te vinden is, staat centraal. Hoe kun je het internet gebruiken om antwoorden te vinden? Welke vragen moet je jezelf stellen bij het zoeken? Welke informatie is betrouwbaar? Van welke informatie zijn mensen zich niet bewust dat het online te vinden is? Wat zijn de kleine clues die je kunnen helpen? Ik heb, samen met de andere aanwezige studenten en afgestudeerden, geleerd hoe je websites zoals Google, Facebook, Twitter en Google Earth kan gebruiken om kleine stukjes informatie te vinden om zo een grotere puzzel op te lossen.
Pieter van Huis, die sinds het begin verbonden is aan Bellingcat, trapte de dag af. Hij liet een reeks aan interessante voorbeelden zien, grotendeels projecten waar het team van Bellingcat zelf aan gewerkt heeft. Dit gaf een beeld van het brede scala aan vragen die met dit soort technieken beantwoord kunnen worden. Daarnaast was zijn enthousiasme over deze manier van onderzoeken erg aanstekelijk.
Het thema van de conferentie was ‘het verbeelden van data’. Hiervoor liet designer Sjef van Gaalen zien hoe je een verhaal visueel interessant en toegankelijk kan maken. Zijn lessen werden mooi samengevat in een van zijn uitspraken: “Een reeks gebeurtenissen is nog geen verhaal”. Als afsluiter konden we de theorie in de praktijk omzetten. We werden door Foeke Postma, ervaringsdeskundige in het zogeheten geolocating, uitgedaagd om locaties te vinden bij weinigzeggende foto’s.
Die dag werden actuele en belangrijke vraagstukken behandeld die grote veranderingen teweeg hebben gebracht. Een voorbeeld is de antwoorden die Bellingcat heeft kunnen geven binnen het MH17-onderzoek. Als student en stagiair in de journalistiek gaan deze methodes zeker van pas komen. Het was een bijzondere ervaring en ondanks het feit dat de bootcamp digitaal plaatsvond, was het gaaf om in het gezelschap te zijn van een groep jonge mensen die allemaal enthousiast zijn over journalistiek en data.”
Heleen Oude Nijhuis
Stagiair dataredactie bij de Volkskrant
Deelnemer Marjolein du Pree: “Een lang weekend, bomvol informatie”
“Door de nieuwe manier van leven waar iedereen langzaam aan gewend raakt, zal je niet snel verwachten dat er een uitgebreide workshop gegeven zou worden. Toch is dit wat Bellingcat deed in het eerste weekend van oktober. En wat was het een succes!
De eerste dag begon in een zoomgesprek om 10:00 stipt. Ik zat in de aula van ROC Midden Nederland, Amersfoort, met een hele klas. Veilig op afstand, natuurlijk. Iedereen zat achter de laptop, koptelefoon of oortjes in, dezelfde workshop te volgen. Een rare manier van leren, maar het werkte.
Er werd ons geleerd hoe we grondig research konden doen met tools die iedereen met een internetverbinding kon toepassen. Een hele wereld gaat open wanneer je dat leert. Documenten, mensen, locaties, noem het maar op- het is te vinden als je weet hoe. Hoe interessant de eerste dag ook was, rond drie uur kakte de meeste mensen in. Het was veel informatie in een korte tijd.
Om vijf uur was alle uitleg geweest en zat de eerste dag erop. Ontzettend boeiend en lichtelijk vermoeiend; dat is de eerste dag in een zin.
De tweede dag was compleet anders. Op locatie, dit keer: Camping Ganspoort, Utrecht. Het begon om 9:30 met een uurtje extra uitleg. Ik had het gevoel dat hier de Bootcamp echt begon. We kregen een presentatie over datavisualisatie. Ik had er eerder nooit van gehoord, maar het boeide me meteen. Om data en informatie er goed en aantrekkelijk uit te laten zien is iets wat lastig lijkt om goed te doen, maar na de presentatie leek het makkelijker dan ik ooit had verwacht.
Er waren twee casussen waar Bellingcat al mee bezig was en waar wij ons bij konden aansluiten. Ik koos voor het onderwerp dat mij het meeste boeide; de Portland Protesten die nu nog steeds gaande zijn.
De sfeer van de groep waar ik in zat was ontzettend goed. Het voelde alsof we al jaren samenwerkten. Iedereen had een stem en luisterde naar suggesties om ons eindresultaat beter te maken. De begeleiding van Bellingcat was fijn. We kregen duidelijke tips, advies en fijne feedback op alles wat we deden. Een lange, maar nuttige dag.
Dag drie. Ik was ontzettend moe, maar had evenveel zin als het begin van het weekend. Deze dag was zeker ietwat meer chaotisch. We hadden tot 15:00 om te werken aan onze visualisatie, daarna waren er presentaties. Ondanks mijn vermoeidheid, was het nog steeds makkelijk om bezig te gaan met de opdracht. Dat kwam door de fijne samenwerking en aandachtige begeleiding.
Na de presentaties was er een borrel en veel gezelligheid. Een geïnteresseerde groep mensen met goede begeleiders maakte een geslaagd weekend. Het was fijn om in een tijd waar zo weinig sociaal contact is, eindelijk weer iets interessants en actiefs te doen zoals deze workshop. Ik hoop dat Bellingcat snel weer zoiets kan regelen, want ik zou dit zo nog een keer willen doen!”
Marjolein du Pree
Student ROC Midden Nederland
Bootcamp #1
In 2020 organiseert Residenties drie nieuwe Bellingcat Bootcamps voor onderzoeksjournalisten, in samenwerking met Journallab. De eerste Bootcamp startte in Brabant op 31 januari en duurde drie dagen..
Op locatie van Omroep Brabant in Son bogen journalisten van Eindhovens Dagblad, Omroep Brabant en BN DeStem zich over specifiek Brabantse vraagstukken. De Bellingcat-tools werden aangeleerd aan en toegepast door redactieteams van jonge en doorgewinterde journalisten, met aanvulling van studenten journalistiek van Fontys Hogeschool voor de Journalistiek. De eerste twee artikelen zijn al verschenen. Een belangrijke les is dat onderzoeksjournalistiek tijd vraagt. De eerste stappen zijn nu gezet en de komende periode werken de deelnemers verder aan uitdiepende reportages.
Alle foto’s: © Daan Colussi
2019: Bellingcat Methode in het onderwijs van ROC Midden Nederland
Sinds de start van Higgins’ samenwerking met Utrecht is er op veel manieren een connectie gelegd tussen de Bellingcat-methode en stad en regio Utrecht. De methode krijgt in 2019 ook navolging in het onderwijs. De opleiding Mediaredactie van ROC Midden Nederland heeft als eerste MBO-opleiding een samenwerking opgezet met Bellingcat. Vijfentwintig studenten van de opleiding Mediaredactie van ROCMN werken sinds september onder leiding van verschillende Bellingcat-trainers aan hun online skills en het doen van Online Open Source Investigation (OSINT). Naast greep krijgen op die ‘online gereedschapskist’ werken de studenten in groepjes aan onderzoek naar lokale thema’s. Bellingcat-trainer Nico Dekens: ‘Dit is voor ons een kans om jonge journalisten de handvatten te geven die zij nodig hebben in dit digitale tijdperk en hun lokale kennis in te zetten.’ Docent en motor achter de trainingen Aukje de Boer zegt over het belang van de trainingen: ‘Betrouwbare media worden steeds schaarser, daarom wordt eigen onderzoek doen steeds belangrijker. De beheersing van goede online onderzoeksvaardigheden vergroten echt je toekomstperspectief. En het fijne is…iedereen kan het.’
Podcasts
Na in november drie Bellingcat-trainingsdagen achter de rug te hebben gehad, vertellen leerlingen van de opleiding over hoe ze de training hebben ervaren en hoe ze denken over de Bellingcat-methode. Luister bijvoorbeeld naar de podcast van Sterre, Dawy, Katie en Suzanne waarin je in zes minuten veel hoort over hoe ze te werk gingen:
Podcast 1: Sterrem Day, Katie en Suzanne aan de slag
De drie trainingsdagen werden als behoorlijk intensief ervaren. ‘Het kostte veel energie,’ zegt Lotte in haar blog. ‘Maar het was het meer dan waard’. Sabine & Tyneisha ontdekten wel dat de drempel om aan de slag te gaan met de Bellingcat-methode eigenlijk heel laag is. ‘De informatie is er eigenlijk al, je moet alleen weten hoe je het kan vinden,’ zeggen ze in hun podcast.
Podcast 2: Sabine en Tyneisha over de lage drempel
De leerlingen maakten onder leiding van de Bellingcat-trainers kennis met diverse onderzoeksmiddelen: ze leerden hoe ze Facebook, Twitter en Instagram slim in kunnen zetten en hoe ze zoeken en vinden met Google Earth of Yandex. Sommige van deze platformen waren bij de leerlingen al bekend, maar, zoals te horen in bovenstaande podcast, bleek er nog veel slimmer gebruik te maken van bijvoorbeeld Google dan ze dachten. Ook indruk maakte de manier waarop de stand van de zon in te zetten is. ‘Het beste wat ik leerde van m’n trainers was het leren in te zien d.m.v schaduwen hoe laat het was,’ aldus Hanneke. De leerlingen noemen als nieuwsgierigheid en oog voor detail als eigenschappen waarmee ze goed bij kunnen dragen aan de onderzoeken.
Of ze nu al weten of ze de Bellingcat-technieken straks beroepsmatig gaan toepassen? Niet iedereen ziet zich in de toekomst verder aan de slag gaan met de methode. ‘Of ik er echt mijn beroep van wil maken weet ik nog niet, maar ik sta er zeker voor open,’ zegt Shanelle in haar blog. Lotte denkt dat het geleerde overal wel van pas kan komen. ‘Wat ik heb geleerd tijdens deze workshops hoop ik later goed te kunnen gebruiken in mijn beroep. Ik weet niet of dit als onderzoekjournalist is, maar ik denk dat ik deze workshops in elke beroep kan gebruiken.’
Sommige leerlingen vinden het idee om hier later mee door te gaan ook best spannend. ‘Ik vind het heel erg vet om op deze manier dingen op te lossen maar ik weet niet of ik er mijn beroep van kan maken. Ik weet niet of ik het ’s avonds los kan laten,’ zegt Jennifer. In een vlog wordt ook benoemd dat het werken met de Open Source Intelligence (OSINT)-methoden ook dilemma’s oproept:
Podcast 3: Jennifer over de dilemma’s van open source
De leerlingen hebben in drie dagen kennis gemaakt met een veelheid aan mogelijkheden voor online onderzoek, waarbij ze herkennen dat er nog veel meer mogelijk is. ‘Ik zou dan ook zeker veel meer willen leren en bepaalde technieken onder de knie krijgen,’zegt Shanelle. ‘Het lijkt mij ontzettend tof als ik hier later meer mee zou kunnen doen’.
Voorjaar 2019: Studium Generale en Bootcamp
Bellingcat-oprichter Eliot Higgins vertelde op dinsdag 28 mei 2019 bij Studium Generale over wat de Bellingcat-methode kan betekenen voor lokale onderwerpen. Kijk hier zijn lezing ‘Speaking Truth to Power‘, georganiseerd in samenwerking met Graduate Honours Interdisciplinary Seminars, Descartes Centre and IMPAKT, terug.
Van 10 t/m 12 mei 2019 vond op de Hogeschool Utrecht en in Camping Ganspoort een Bootcamp Bellingcat plaats, waarin trainers van Bellingcat aan 100 studenten een intensieve introductie in hun methode voor online onderzoek gaven. Wethouder Anke Klein opende de Bootcamp en Eliot Higgins liet van zich horen via een videoboodschap, waarna journalisten, ontwerpers en ethische hackers van Universiteit Utrecht, ROC Midden Nederland, Hogeschool Utrecht Journalistiek i.s.m. Fontys Hogeschool Tilburg en HKU aan de slag gingen om onderzoek te doen naar lokale thema’s. Die thema’s, waaronder de tramaanslag in maart 2019, werden aangedragen door Politie Utrecht en DUIC. Het samenbrengen van expertises is precies wat Bellingcat beoogt: door samenwerking werkt de methode het best.
Foto’s: Bas van Etten
Najaar 2018: IMPAKT FESTIVAL
Eliot Higgins was van vrijdag 26 t/m zondag 28 oktober 2018 in Utrecht en gaf op zaterdag 27 oktober tijdens het IMPAKT Festival een introductie op de Bellingcat-methode. In Het Huis Utrecht liet hij voorbeelden zien van zaken die Bellingcat door het analyseren van bronnen op het internet wist op te lossen. Hij toonde niet alleen hoe toegewijd Bellingcat hiermee aan de slag is, maar hij liet ook zien dat iedere burger zo kan bijdragen aan waarheidsvinding en fact-checking. In een gesprek met VPRO-journalist Jair Stein lichtte Eliot de Bellingcat-methode toe. Ook vertelde hij over de workshop die hij in november in Utrecht zal geven. Bekijk hier de lezing:
Echt aan de slag konden professionals en studenten daarna met een workshop. Van 13 tot en met 15 november organiseerde Impakt in samenwerking met Residenties in Utrecht een driedaagse workshop. In deze driedaagse workshop leerde Eliot Higgins en andere leden van Bellingcat hoe je de Bellingcat Methode kunt gebruiken om zelf onderzoek te doen. Deelnemers zetten online middelen en platformen en simpel te verkrijgen software in voor fact-checking en onderzoeksjournalistiek. De eerste twee dagen van de workshop bestonden uit een combinatie van trainingen en hands-on onderzoek. De derde dag was gewijd zijn aan een onderzoek via de Bellingcat Method naar een onderwerp naar eigen keuze.
Reacties
De workshop had een twintigtal deelnemers met verschillende achtergronden, van journalisten tot studenten en van documentairemakers tot activisten. Hier een greep uit de ervaringen:
Sander van de Poel (Student Mediaredactie ROC Midden-Nederland Media, ICT & Design College):
‘Ik denk dat de Bellingcat-methode voor iedereen relevant kan zijn, zelfs al zit je niet in de journalistieke richting. We hebben in de wereld momenteel veel discussie over fake news. Je hebt best veel tools in handen om de waarheid te achterhalen en vervolgens je eigen mening te vormen, en om kritisch naar de media te zijn waar nodig. Het is handig voor iedereen, dat is ook bedoeling van deze workshops. Zelf kun je heel veel bereiken!’
Ernst-Jan Hamel (Docent School voor Journalistiek Utrecht):
‘Je gaat heel anders denken over journalistiek en fact-checking door deze workshop. Ik denk niet dat iedereen zo slim als Eliot Higgins hoeft te worden, maar wel dat je een paar van deze technieken standaard in je repertoire kunt opnemen. Voor media is het heel interessant, bijvoorbeeld om een reconstructie van een verhaal te maken. Dit kun je ook heel goed met een klas doen.’
Robert Oosterbroek (Journalist DUIC (De Utrechtse Internet Courant)):
‘De vertaalslag naar lokale journalistiek maak je niet door 1-op-1 alles van de Bellingcat-methode over te nemen. In Utrecht zit je veel dichter op het onderwerp. Ik werk bijvoorbeeld niet snel met satellietfoto’s, omdat ik Utrecht uit mijn hoofd ken. Maar Eliot liet zien hoe je terug in de tijd kunt kijken met satellietfoto’s. Zo kun je bijvoorbeeld zien hoe de stad verandert. In Utrecht zijn bomen en illegale bomenkap een belangrijk onderwerp. Op een satellietfoto kun je mooi zien of bomen gekapt zijn en wanneer dat gebeurd is. Zo’n middel kan ik in Utrecht dus goed gebruiken.’
Ivanne Santing (Student Mediaredactie ROC Midden-Nederland Media, ICT & Design College):
‘Ik denk dat je met deze methode veel dieper in je onderwerp duikt dan wanneer je gewoon snel even wat opzoekt. De samenwerking is op een gelijkwaardig niveau, doordat iedereen een stukje informatie levert en doet waar hij of zij goed in is.’
Stern de Pagter (Freelance journalist/medewerker factcheckdesk FACTORY van de Fontys Hogeschool Journalistiek):
‘Ik ben er van overtuigd dat dit soort onderzoekstechnieken nodig zijn. Het internet en daarmee ook de data en tools die journalisten kunnen gebruiken blijven groeien. Opleidingen kunnen daarin niet achterblijven, en ik merk ook dat er behoefte is om dit te integreren in het onderwijstraject.’
‘FACTORY heeft raakvlakken met Bellingcat. Wel zijn we tot nu toe heel tekstueel: we zoeken uit of stellingen in artikelen kloppen. Bellingcat doet veel met beeldverificatie, dat is voor ons ook heel waardevol.‘
Paul Schmidt (Student Media, Arts & Performance Studies/Vrijwilligerscoördinator Impakt Festival/activist):
‘Veel ontwikkelingen op ICT- en privacygebied zijn erg deprimerend. Bellingcat is een tegenwicht daarvoor. Ze laten zien hoe je, ondanks de macht van grote bedrijven, als individu hier tegenin kunt gaan.’
Beschouwingen over Bellingcat
“DE BELLINGCAT-METHODE MOET IN IEDERS GEREEDSCHAPSKIST,” ZEGT ELIOT HIGGINS
Steeds meer mensen horen over de Bellingcat-methode, maar online open source onderzoek is nog zeker niet overal gemeengoed. Hoe ziet de toekomst eruit en wat kunnen journalisten, educators en burgers in Utrecht doen om hier aan mee te helpen? Eliot Higgins vertelt.
Het is de ochtend van de laatste dag van de driedaagse workshop die onder leiding van Eliot plaatsvindt bij Impakt, centrum voor mediacultuur. Eliot is tevreden. “Ze zijn bezig met goede onderwerpen. Daarbij gaat het niet zozeer om grote onthullingen, maar om te begrijpen waarom open source onderzoek zo’n goed middel is.”
Verschillende achtergronden
Journalisten, activisten, studenten en educators werken tijdens de workshop samen aan een casus, waarbij ze leren om online beschikbare middelen zoals kaarten, video’s en sociale media te combineren in het achterhalen van informatie. Voor de toekomst is het belangrijk die mengeling van expertises te hebben, vertelt Eliot. “Niet alleen de professionele achtergrond is daarbij belangrijk, maar ook verschillende levenservaring.” Hoe meer verschillende mensen betrokken zijn bij de community, hoe groter de kans dat Bellingcat een beroep kunt doen op iemand met nét de juiste kennis die nodig is bij een onderzoek.
Als het aan Eliot ligt wordt de Bellingcat-methode wereldwijd onderdeel van de journalistieke ‘gereedschapskist’. Niet alleen voor het onderzoeken van kwesties op wereldniveau, zoals de MH17-ramp en de oorlog in Syrië waar Bellingcat succesvol onderzoek naar deed, maar ook voor lokale vraagstukken. “Elk onderzoek start met een vraag: is dit waar? Is dit echt gebeurd? Je kunt bijvoorbeeld kijken naar de relaties van lokale politici met groepen of individuen. Grote en kleine vragen kunnen op vergelijkbare manier worden onderzocht: kijk naar satellietfoto’s, Youtube-filmpjes. Het gereedschap is wat je leert en dat kun je inzetten bij een breed spectrum van kwesties. Hoe meer ervaring je opdoet en hoe meer gereedschap je leert gebruiken, hoe meer opties je hebt om een zaak te benaderen.”
Educators betrekken bij onderzoek
Eliot denkt nu na over manieren om zijn methode stelselmatig navolging te doen geven. “We zijn bezig met het bouwen van een community in Nederland, met de nadruk op lokale kwesties,” vertelt hij. Zo wil Bellingcat een kantoor openen in Den Haag, waar ze het Internationaal Strafhof willen helpen met open source onderzoek. In Utrecht wordt gekeken hoe de Bellingcat-methode deel uit gaan kan maken van lokale journalistiek en in opleidingen.
“Je kunt dat op verschillende niveaus doen,” zegt Eliot. “Door presentaties kun je mensen bewust maken van het bestaansrecht van open source onderzoek. Maar als je mensen het echt zelf wil laten doen, moeten zij worden begeleid door ervaren onderzoekers die echt begrijpen hoe je dit aan moet pakken”.
Het is daarom noodzakelijk om toekomstige educators actief te betrekken bij Bellingcat en zelf onderzoek te laten doen, vindt Eliot. “Anders kun je nooit het hele spectrum van mogelijkheden onderwijzen.” Eliot stelt zich een situatie voor waarin Bellingcat intensief samenwerkt met een docent, om die vervolgens te blijven ondersteunen op afstand. “Uiteindelijk zouden we een volledig lesprogramma daaromheen kunnen ontwikkelen.”
Vergroten van de community
De uitdijende community kan daarbij een bron van steun zijn. “Vanuit de groepen studenten kunnen we een netwerk opbouwen. Wanneer er op een opleiding iets gevonden wordt dat een nieuwsverhaal zou kunnen zijn, kunnen we een nieuwsorganisatie erbij betrokken. En onderzoek dat journalistiekstudenten doen kan doorgegeven worden aan ontwerpstudenten, met de vraag: hoe zetten we deze informatie om in verschillende vormen om het aan mensen te communiceren? Uiteindelijk kunnen zo steeds meer mensen die geschoold zijn in de Bellingcat-methode een plek vinden in media-organisaties, denkt Eliot. “Het is al gebeurd bij de BBC en de New York Times.”
Daarbij moet nog wel denkomslag gemaakt worden, zegt Eliot. “Om dit werkelijkheid te laten worden moeten meer mensen deze technieken meekrijgen tijdens hun studie. Momenteel gebeurt dat nog nauwelijks.” Ook media-organisaties gebruiken sociale media vaak nog op ouderwetse wijze, vindt hij. “Ze zien het als een manier om te vertellen wat ze doen, maar nog niet als een manier om echt het gesprek aan te gaan met hun publiek.”
Wanneer steeds meer door Bellingcat opgeleide mensen nieuwswaardige verhalen gaan produceren, kan dat ook een manier zijn om traditionele media-organisaties te overtuigen van de waarde van open source onderzoek. “En dat kan weer leiden tot het aannemen van die mensen, omdat ze zien dat het ze hoogwaardig werk leveren. Zo profiteert iedereen.”
“BELLINGCAT ZET NIEUWE TECHNOLOGISCHE MOGELIJKHEDEN IN,” ZEGT ARJON DUNNEWIND
Ontwikkelingen in technologie en media zorgen voor een crisis in het vertrouwen in de traditionele nieuwsmedia, merkt Arjon Dunnewind (algemeen directeur van centrum voor mediacultuur Impakt). Maar diezelfde ontwikkelingen bieden óók de kans voor vernieuwende journalistieke benaderingen, zoals die van online onderzoekscollectief Bellingcat.
Het was kort na de MH17-ramp dat Arjon op het internet berichten langs zag komen van mensen die op eigen houtje onderzoek deden naar de toedracht ervan. “Ik vond dat heel opvallend, omdat het geen overheden, geheime diensten of lobbygroepen waren,” vertelt hij. Het was online onderzoekscollectief Bellingcat. “Mensen die, gewoon thuis achter de computer, alles deden wat ze konden met online beschikbare informatie,” vertelt Arjon. Sinds die tijd begon hij Bellingcat te volgen.
Crisis in de traditionele nieuwsmedia
Dat was ruim voordat Impakt besloot het idee van post-truth als thema centraal te stellen in 2018, waarin Eliot Higgins en Bellingcat nu een sleutelpositie innemen. “Met de nadruk op het ‘idee’,” zegt Arjon, “want we willen dat concept eigenlijk om zeep helpen. We leven in een tijd van crisis over de betrouwbaarheid van de traditionele nieuwsmedia, kennisinstituten en politieke partijen. Het is in principe goed om alles in twijfel te kunnen trekken, maar je kunt niet leven in een wereld waar álles aan twijfel onderhevig is. Een samenleving of cultuur kan alleen goed functioneren als er voldoende duidelijkheid is over de zekerheden en waarden die je deelt.”
Als oorzaak van die crisis kun je populisme en een veranderd politiek klimaat aanwijzen, zegt Arjon, maar het hangt volgens hem ook samen met veranderingen in technologie en media. “Ik denk dat het een tijdelijke crisis is. Ook op het internet is er plek voor kwaliteitsjournalistiek, research, mensen die feiten checken en tegenstrijdige meningen naast elkaar zetten en kijken wat het meest op feiten gebaseerd is. En dat is precies wat Bellingcat doet.”
Middelen zijn voor iedereen beschikbaar
Door op internet voor iedereen toegankelijke middelen te gebruiken als foto’s, video’s en Google Earth deed Bellingcat al onderzoek naar facties in Syrië, locaties van IS-leden en recent naar de Skripal-zaak, waarin ze aantoonden dat een van de verdachten van de vergiftiging van Sergei en Julia Skripal inderdaad een Russische geheim agent is.
“Het is een bijzondere trend die past bij onze digitaliserende samenleving, en die denk ik ook heel bruikbaar en leerzaam is voor klassieke journalisten,” vindt Arjon. “Die kunnen hun onderzoek en werk beter doen wanneer ze meer gebruik gaan maken van de middelen zoals Bellingcat als een van de eerste organisaties is gaan doen.”
Arjon ziet ook dat de Bellingcat-methode navolging krijgt bij andere groepen dan journalisten. “Je merkt dat kunstenaarsgroepen ook steeds meer op een dergelijke manier werken. Omdat die verder willen gaan dan alleen kunst maken voor schoonheid, maar ook de samenleving verder willen helpen door betekenis en duidelijkheid te scheppen.”
Presentatie, workshop en ontmoetingen
In juni 2018 gaf Eliot Higgins al acte de presence op een evenementvan Impakt, en tijdens zijn aanwezigheid in oktober geeft hij een lezing op het jaarlijkse festival van de organisatie. Hij vertelt daarin over de Bellingcat-methode en over de workshop die hij met Bellingcat geeft in november. Daarnaast belegt Impakt een expert meeting, waarbij journalisten, kunstenaars en activisten bij elkaar worden gebracht. Arjon: “Die gebruiken soms vergelijkbare technieken, maar met hele andere oogmerken. Een journalist heeft een andere verantwoordelijkheid dan een activist. Door hen naast elkaar te zetten hopen we een beter beeld te krijgen van de aanvullende waarden van de verschillende velden. Hoe kunnen we al die middelen van onze digitale samenleving zelf inzetten om ons stukje burgerjournalistiek te doen?”
Naast de activiteiten het festival zal Eliot Higgins ontmoetingen hebben met verschillende Utrechtse partijen. “Daarbij gaat het om wat Utrecht kan leren van Bellingcat, maar ook wat Utrechtse partijen kunnen bijdragen aan Bellingcat. Ik stel me bijvoorbeeld voor dat we iets doen als een workshop met HKU-studenten die heel goed zijn in het maken van 3D-modellen. Zodat het arsenaal van methodes die Bellingcat kan gebruiken wordt verrijkt.”
Impakt biedt een kritische en creatieve kijk op de hedendaagse mediacultuur en op innovatieve audiovisuele kunsten in een interdisciplinaire context. Jaarlijks organiseren ze het Impakt Festival, een vijfdaags multimedia-evenement met tentoonstellingen, filmvertoningen, lezingen, paneldiscussies, performance, presentaties en artist talks op verschillende locaties in Utrecht. Ook gedurende de rest van het jaar organiseert Impakt activiteiten.
BELLINGCAT IN DE WOORDEN VAN DICHTER INGMAR HEYTZE
‘Een groep muizen zit bij elkaar en overleggen wat ze moeten doen om de kat onschadelijk te maken. Na een lange vergadering komt er eentje met de oplossing: waarom hangen ze niet gewoon een bel om zijn nek? Dan horen ze hem altijd aankomen en hoeven ze niet meer bang voor hem te zijn. Er is maar één probleem: welke muis is zo gek om dat gevaarlijke karwei op zich te nemen?
Eliot Higgins, ontwikkelaar van de Bellingcat-methode, is die muis. Zijn methode is gebaseerd op het inzicht dat één individu veel meer bewegingsvrijheid heeft dan een heel instituut. Als eenzame muis – laten we de beeldspraak hier verlaten en hem gewoon burger noemen – kun je veel sneller en eenvoudiger dingen boven tafel krijgen dan een overheid die aan wetten, verdragen, regels en schimmige diplomatieke deals is gebonden. En het mooie is dat je dat gewoon kunt doen met zoekmethodes en software die iedereen tot zijn beschikking kan krijgen. Als eenling kun je via Youtube en Google maps lijntjes met elkaar verbinden tot conclusies die overheden niet kunnen of mogen trekken, en als ze dat wel kunnen doen ze er meestal veel langer over.
Vanachter zijn eigen computer wist Higgins aan te tonen dat de Syrische regering clusterbommen en chemische wapens inzette. HIj publiceerde overtuigende rapporten over de toedracht van het neerhalen van de MH 17. In 2015 oantving hij de Hanns Joachim Friedrichs Award voor excellente journalistiek, een paar jaar nadat een internationale campagneleider bij Amnesty International had toegegeven dat Higgins veel sneller werkt dan veel gevestigde onderzoeksteams.
Tijdens zijn residentie in Utrecht wil Eliot Higgins zich richten op de ethische vragen die verbonden zijn met de Bellingcat-methode. Moet je alles wat je hebt ontdekt ook de wereld in slingeren, ook als je weet dat je daarmee wereldconflicten zou kunnen beïnvloeden? Mogen kinderen ook met deze onderzoeksmethoden in aanraking komen, en vanaf welke leeftijd? Higgins gaat het gesprek aan met beeldend kunstenaars, journalisten, wetenschappers, studenten en opiniemakers uit Utrecht.’
Over Eliot Higgins & Bellingcat
Eliot Higgins (1979) is een Britse onderzoeksjournalist die samen met het collectief Bellingcat een geheel nieuwe wijze van onderzoeksjournalistiek inzette om internationale scoops te kunnen publiceren. Door gebruik te maken van online bronnen zoals filmpjes, kaarten en sociale media wist Higgins in 2012 aan te tonen dat er chemische wapens werden gebruikt in Syrië. In 2014 richtte hij Bellingcat op, dat vervolgens met research naar bijvoorbeeld de MH17 liet zien hoe iedere burger kan bijdragen aan waarheidsvinding en fact-checking, met simpele software en middelen die vrij beschikbaar zijn op het internet.
Higgins werkt samen met Utrecht om zijn methode en boodschap te verspreiden, maar wil ook graag een duurzame relatie aangaan met de stad. Hoe kan de Bellingcat-methode geïntegreerd worden in bijvoorbeeld het curriculum van journalistiekopleidingen? Hoe kunnen we de methode toepassen op lokale vraagstukken in Utrecht? En hoe halen we het beste uit het samenbrengen van mensen van verschillende achtergronden en disciplines? Om dit te ontwikkelen is een traject gestart waarin Bellingcat door middel van o.a. intensieve workshops hun methode introduceert met het oog op het toepassen ervan op lokale onderwerpen.
Higgins vraagt het Utrechtse netwerk daarnaast met hem mee te denken in ethische vragen. Achter je computer kunnen uitvinden wie er achter de oorlog in Syrië zit, welke route de BUK-raket volgde en welke soldaten de raket reden die de MH17 uit de lucht schoot: moet je die informatie ook wereldkundig maken? Ook als je daarmee de wereldconflicten beïnvloed? Wat doet dat met je als mens? En mogen jonge kinderen ook met deze methoden in aanraking komen? Hoe neem je dit soort ethische beslissingen? Dat zijn de vragen waarover de Utrechtse partners met hem verder willen denken. Kunstenaars worden in contact gebracht met Higgins en zijn methode. Wat doen zij met deze techniek/methode en de resultaten?
NRC schrijft over de banden die online onderzoekscollectief Bellingcat heeft met Nederland, met extra aandacht voor de initiatieven die worden ontwikkeld in Utrecht.