Evgeny Morozov

Blogger, internetscepticus, publicist en onderzoeker Evgeny Morozov (Wit-Rusland, 1984) was op 29 en 30 oktober 2015 in Utrecht, op uitnodiging van het Impakt Festival en Hacking Habitat. Morozov bestudeert in zijn artikelen de sociale en politieke gevolgen van nieuwe technologieën. Voorheen geloofde hij nog heilig in de liberaliserende krachten van het internet: de vrijheid van elke burger zou toenemen met dank aan internet en social media. Tegenwoordig is hij een cyberscepticus. Onze vrijheid staat door optreden van technologiebedrijven en overheden onder druk, zo stelt hij. Morozov gaf een keynote-lezing in de Grote Zaal van TivoliVredenburg en beantwoordde publieksvragen in Theater Kikker.

Keynote-lezing TivoliVredenburg
Op donderdag 29 oktober gaf Morozov een keynote-lezing in de Grote Zaal van TivoliVredenburg. Na de lezing ging hij in debat met Arjen El Fassed (directeur van de Open State Foundation) en met Jons Janssens (oprichter van de gratis e-maildienst Soverin). De hele avond werd live gestreamd en is hieronder terug te bekijken.

Bij het openen van zijn lezing, nuanceerde Morozov maar direct dat hij geen cyperscepticus, zoals veel mensen veronderstellen. Hij gelooft zeker nog in de goede intenties van internet en social media, maar hij is vooral een tegenstander van hoe grote bedrijven als Facebook en Google omgaan met de data die wij online achterlaten. Daarnaast veroordeelt hij overheden die de grote technologiebedrijven eigenlijk hun gang laten gaan met het gebruiken en verkopen van onze data.

Morozov ziet steeds meer macht en invloed vertrekken naar die bedrijven, en stelt dat Silicon Valley – het gebied in Californië waar veel van die bedrijven kantoor houden – steeds meer een soort social welfare state wordt. Eerst nog leverde de valley vooral gratis diensten op het gebied van online communicatie en zoeken, maar tegenwoordig werken ze ook op het gebied van transport, gezondheidszorg en burgerschap. Silicon Valley wordt hiermee volgens Morozov steeds meer een handelaar in openbare diensten, diensten die eigenlijk bij een overheid horen. En voor al die gratis diensten betalen we wel degelijk een prijs, aldus Morozov. In zijn lezing plaatste hij kanttekeningen bij deze ontwikkeling en ging hij in op de morele, politieke en sociale consequenties.

Foto’s: © Pieter Kers

Morozov deed een aantal scherpe uitspraken.

“Google vervangt de verzorgingsstaat”, was de conclusie van De Ingenieur.

Q&A in Theater Kikker
Op vrijdag 30 oktober beantwoorde Evgeny Morozov vragen vanuit de zaal in een College Tour-achtige setting in Theater Kikker. In een meer informele sfeer ging hij in op de vragen van aanwezigen die soms heel praktisch vragen: “Hoe kan ik u boeken voor mijn eigen conferentie”, vroeg iemand. Maar er was ook volop ruimte voor meer filosofische, politieke en ethische vragen. Er kwam zoveel input vanuit het publiek dat de beschikbare tijd te beperkt bleek. De sessie werd dan ook aan de bar voortgezet.

Over Evgeny Morozov
Evgeny Morozov (Wit-Rusland/VS, 1984) geloofde ooit nog heilig in de oplossende vermogens van het internet. Zijn twijfel stak voor het eerst de kop op na campagnes en protesten in Moldavië in 2009. Terwijl demonstranten social media gebruikten om meer mensen op de been te krijgen, probeerde de overheid de ontvangst van mobiele telefoons in hoofdstad Chisinau te blokkeren. Deze acties noemde Morozov als één van de eerste een Twitter-revolutie. Zo zei hij: “Will we remember the events that are now unfolding in Chisinau not by the color of the flags but by the social-networking technology used?” (bron: Wired).

Zijn visie op internet en social media is tweeledig: ze kunnen democratische bewegingen aanwakkeren, maar ook juist gebruikt worden door autoritaire regimes om kritische burgers op te sporen en te onderdrukken. In 2011 schreef Morozov het boek The Net Delusion: The Dark Side of Internet Freedom, waarin hij de revolutionaire kracht van het internet en sociale media bekritiseert. In zijn tweede boek To Save Everything, Click Here (2013) poneert hij als belangrijkste stelling dat het internet niet de oplossing is voor al onze problemen, zoals vaak wordt gedacht. Door zijn controversiële opvattingen krijgt Morozov vaak kritiek en wordt hij een zeurpiet of brombeer genoemd.

Over de samenwerking
De residentie van Evgeny Morozov was een samenwerking van Residenties in Utrecht, Impakt Festival 2015 en Hacking Habitat. Elk van deze partijen had zo zijn eigen redenen om Morozov naar Utrecht te halen.

Arjon Dunnewind, artistiek directeur van Impakt, vindt Morozov een heel relevant schrijver die het sceptische deel van de internetdenkers vertegenwoordigt: “In de huidige wereld van internet en social media wordt bijna alles vastgelegd, door onszelf maar ook door bedrijven en overheden. Google, Apple en Facebook komen graag over als charitatieve instellingen. Ze doen het voorkomen alsof het hun doel is om ons leven zo makkelijk en mooi mogelijk te maken, maar ondertussen leggen ze wel ieder detail van ons leven vast. Data worden verzameld, bewaard en verkocht. Hoe verandert hierdoor ons gedrag? Hoe verandert ons geheugen? En wat betekent dit voor ons besef van verleden en de toekomst?”

Ine Gevers, artistiek directeur van Hacking Habitat, zegt: “Morozov legt de vinger op de zere plek. Naïef geloof in internet en oplossingen voor de korte termijn van complexe maatschappelijke problemen helpen ons van de wal in de sloot. Door dergelijke systemen blind te volgen, vergroten we de bureaucratie en eisen we van mensen dat ze datamachines worden. Hoe ontkomen we aan onze smartphone als nieuw panopticum met Google en Facebook als gevangenbewaarders?”

Friso Wiersum, curator van Life Hack Marathons, vult aan: “De tijd is gekomen om de rechten van burgers in het digitale domein voor het eerst echt vast te leggen. Morozov is ook voor ons een heel relevante denker, die kritische vraagtekens plaatst bij de alomvattende aanwezigheid van internet en social media. Hij past goed bij de onderwerpen die wij willen bespreken, namelijk: de macht van technologische systemen en onpersoonlijke algoritmes.”

Over Impakt Festival 2015
Impakt organiseert jaarlijks het Impakt Festival op het gebied van beeldende kunst, film en mediacultuur. Het festival stelt vragen bij de rol van media en technologie in onze samenleving en laat kunstenaars en wetenschappers aan het woord die hier op een kritische en creatieve manier op reflecteren. Het thema van het festival dit jaar was The Future of the Past: in a world well documented. Het festival onderzocht noties van herinnering, het idee van het heden en van geschiedenis. Hoe zal onze beleving van het verleden veranderen nu digitale technologieën ons in staat stellen een perfect verslag van het verleden bij te houden? Zo goed als alle lezingen zijn gefilmd en staan op YouTube.

Over Hacking Habitat
Hacking Habitat, de internationale tentoonstelling die in voorjaar 2016 plaatsvindt in de voormalige gevangenis Wolvenplein, wordt dit jaar voorafgegaan door vier Life Hack Marathons, combinaties van openbare lezingen en besloten werkateliers rondom maatschappelijke thema’s. De Life Hack lezing ‘How to beat Bureaucracy’ met Morozov is de vierde en afsluitende in de reeks. Hacking Habitat gaat over hoe we ons leven terug kunnen terugpakken nu systemen en algoritmes de regie overnemen van ons dagelijks bestaan.