Residenties komt met Reflecties

---

Anthony Heidweiller: Gaia omarmen

Anthony Heidweiller is artistiek leider Vocal Statements en lid Akademie van Kunsten, onderdeel van Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschap. Hij is onder meer bij de residentie van Aeham Ahmad betrokken als een van de initiatiefnemers.

Anthony Heidweiller:
Gaia omarmen

Virussen zijn vele malen kleiner dan andere micro-organismen. Ze passen vaak tientallen tot honderden keren in de gemiddelde bacterie. Virussen zijn ook de meest voorkomende biologische entiteiten op aarde. In een druppel zeewater zitten er bijvoorbeeld al meer dan tien miljoen.

De afgelopen weken werd ik keihard geconfronteerd met het besef dat mijn kennis en inzicht met betrekking tot virussen nul komma nul is. Door de pandemie waarin we ons bevinden, heb ik ontdekt dat er zeer grote verschillen zijn tussen de wereld van virussen en die van bacteriën. Ik had er geen idee van dat je een virus niet bestrijdt met antibiotica en zeker niet met paracetamol.

Een confrontatie die daarmee parallel loopt is, dat ik me realiseer dat de natuur een voor mij onbekend terrein is. Al jaren bewonder ik de documentaires van Sir David Attenborough en dacht op die manier de natuur, de aarde, in haar vele facetten te kennen.

Maar blijkbaar bestaat er een aarde die voor mij volkomen onzichtbaar is, die van de virussen.

Op donderdagmiddag 12 maart kwam het besluit van de overheid om alle concerten, voorstellingen en festivals te stoppen. Dezelfde avond ging ik naar huis en begon met het lezen van boeken, heel veel boeken. Het lezen van boeken van onder meer Bruno Latour, Thomas Piketty, artikelen van The Parliament of Things zorgde voor bezinning, verdieping en helpt me nu om mezelf voor te bereiden op een andere wereld. In mijn ogen is het in de komende decennia zeer belangrijk dat wetenschappelijke kennis middels de kunsten een vertaalslag krijgt.

Met mij heeft een groot deel van de mensheid nooit écht naar de (onzichtbare) aarde gekeken. De boeken van de wetenschapsfilosoof/antropoloog/socioloog Bruno Latour, hebben mij geholpen om de wereld die mij vertrouwd leek anders te bezien. Latour kijkt met een ruimere blik dan de ‘normale’ wetenschapper naar de betekenis van de natuur voor onze wereld en wie we zijn.

In zijn boek Oog in oog met Gaia beschrijft Latour hoe met name het geloof in een hiernamaals ervoor heeft gezorgd dat we stellig geloven dat we op weg zijn naar een rijkere en betere wereld. De wereld waar we nu in leven is als het ware een soort tussenstation, waar we vervolgens niet goed voor hoeven te zorgen.

Ook al geloof ik in de praktijk niet meer in een god of een leven na de dood, toch betrap ik me er telkens weer op dat dit denken een onderdeel van mijn leven is. Al is het maar dat ik, met name in de kunsten, dagelijks geconfronteerd word met de vele verhalen en beelden vanuit de traditie van het christendom.

Ramsey Nasr schreef in een essay (NRC 01-04-2020): “Kunst deelt een onverwachte eigenschap met het coronavirus. Ze heft ons normale, veilige bestaan op, gooit al onze zekerheden overhoop, doorbreekt elke routine.”

Deze woorden van Nasr moeten kunstenaars volgens mij oppakken, ze moeten het voortouw nemen en op zoek gaan naar een vertaalslag.

Zie daarom de woorden van Nasr als een inspiratiebron om opnieuw te kijken, te voelen, te luisteren en hulp te bieden. Troost te geven in onze zoektocht naar emotionele antwoorden. Antwoorden die nu niet meer gaan over het zoeken naar de waarheid, maar het ontdekken van een verandering.

Als je de wereld van de biologie, filosofie en ecologie induikt, kom je op andere kennis, en kom je tot nieuwe verhalen. En kijk je vervolgens ook anders naar bestaande, eeuwenoude verhalen uit de bredere multiculturele wereld. Wat leren we van de verhalen over Moeder Aarde, van Gaia (Griekenland), Isjtar (Iran), Isis (Egypte) en Sjakti (India)? Hoe beïnvloeden deze en nieuwe verhalen over de aarde elkaar?  Hoe versterken ze elkaar en plaatsen ze elkaar in perspectief?

De uitspraak van Latour in Oog in oog met Gaia, dat we momenteel in de Apocalyps leven was voor mij een harde confrontatie. Dat er apocalyptische toestanden zijn, daar kan je inderdaad niet aan voorbij. Tegelijk schrijft Rob Buiter (Trouw, 28-03-2020) in zijn artikel Waartoe zijn virussen in hemelsnaam op aarde? dat je ziet dat virussen “eenmaal ontdaan van hun negativiteit, niet alleen heel slim zijn in het verspreiden van hun genetische informatie, maar ook het leven op gang helpen te houden… Virussen zijn nu eenmaal een integraal onderdeel van ons leven… Als wij niet wat meer eco-centrisch, dus vanuit de natuur, naar virussen leren kijken, in plaats vanuit de mens en de economie, is het wachten op de volgende uitbraak”.

Durven we in de onzekerheid waarin we momenteel verkeren uit te kijken naar iets wat we nog niet kennen. Of grijpen we terug op het meest bekende, het meest vertrouwde.

Ondanks het gigantische verdriet, angst, onzekerheid en pijn binnen de kunstensector moeten we ook naar de kansen kijken die er nu voor ons liggen.

Laten we kritisch kijken waar we vandaan komen, waar we nu staan en wat we hopen. Laten we onze hoop voeden met de talrijke optredens die we momenteel zien en horen op straat, balkons en pleinen. Hoe ervaren we de spontane optredens, de intieme optredens.

Voor mij liggen deze concerten in de openbare ruimte in het verlengde van participatie- en community projecten die al jaren binnen de kunsten gedoogd werden maar vanaf nu een volwaardige plaats hebben gekregen.

Kijkend naar onze recente geschiedenis gaat het coronavirus waarschijnlijk nog lang bij ons blijven. Voor het aidsvirus hebben we, na ruim veertig jaar intensief onderzoek, nog steeds geen vaccin. Hoe lang zal het duren voordat er een vaccin tegen het coronavirus op de markt komt? Het is toch ondenkbaar dat we misschien veertig jaar moeten wachten voordat het publiek weer naar het theater, de concertzaal of het museum kan komen?

De huidige situatie heeft mij de afgelopen weken in contact gebracht met de wereld van de wetenschappen, ik vind er troost en inspiratie. Ik dacht te leven in een wereld die me vertrouwd leek, maar weet nu dat ik die wereld niet echt ken omdat ik er niet of zelden écht naar heb gekeken.

De wereld van de virussen hebben we altijd links laten liggen, virussen lijken onzichtbaar en ongrijpbaar. In mijn leven word ik nu voor vierde keer geconfronteerd met de werking van een virus; Aids, Sars, Ebola en nu Corona. De schade die Aids heeft aangericht in de wereld van de kunsten en tot op de dag van vandaag nog steeds aanricht in de brede wereld is gigantisch. Nu heeft het Coronavirus in vier maanden de wereld platgelegd. Ik kan niet langer met mijn rug naar de werking en ontwikkeling van het virus staan.

Vanaf nu moeten kunstenaars en de wetenschappers om de tafel zitten en kijken op welke manier er een bijdrage geleverd kan worden in bijvoorbeeld een introductie over de wereld van de virussen of het oplossen van de ecologische problemen.

Laten we nu beginnen met het opzetten van een reeks (online) kunsteducatie projecten voor het onderwijs.

Zie de huidige situatie als een kans om opnieuw naar de aarde te kijken en vervolgens Gaia (Moeder Aarde) te omarmen.

Gaia, zij heeft ons zoveel verbazingwekkende, ongelooflijke en compleet nieuwe verhalen te vertellen die wij moeten zien, -horen en -voelen.

Utrecht 20 april 2020
Anthony Heidweiller, Artistiek leider Vocal Statements, Lid Akademie van Kunsten, onderdeel van Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschap