SPRING PERFORMING ARTS FESTIVAL EN RESIDENTIES IN UTRECHT: IN WAARDEN VERBONDEN
Vandaag, donderdag 23 mei, begint het tiendaagse SPRING Performance Arts Festival in Utrecht. Eén van de geprogrammeerden dit jaar is resident Nahuel Cano; op zondag 26 mei met zijn performance Ways to listen to a river en op 28 mei neemt hij deel aan de Long Table talk ‘Staging Climate’. Residenties in Utrecht en SPRING werken al lang met elkaar samen. Lidy Ettema, coördinator Residenties in Utrecht en Grzegorz Reske, artistiek directeur SPRING Festival, gingen daags voor aanvang van het festival in gesprek met elkaar over verbinding. Met elkaar, met kunstenaars, de stad en publiek.
Meerdere residenten van Residenties in Utrecht hebben een plek gekregen op het SPRING Performing Arts Festival. Behalve Nahuel Cano, begon dat in 2016 met de Argentijnse choreograaf Juan Onofri en een voorstelling van de Belgische choreograaf Jan Martens. In 2021 presenteerde SPRING ‘Ark’ van de Engelse theatermaker Richard Gregory en zijn gezelschap Quarantine en in 2023 de Argentijnse choreograaf Amparo González Sola.
De duurzaamheid van de samenwerking tussen beide organisaties kan verklaard worden door de gedeelde waarden: het doel om impact te maken die verder reikt dan het ‘podiummoment’ en het belang van kunstenaars die een relatie op te bouwen met de stad. Waarom is dat belangrijk?
Relatie kunstenaar met de stad
Grzegorz: “Als we werken presenteren van kunstenaars die maar een kort moment in de stad zijn, dan heeft dat een negatieve impact op reisgevolgen, ecologie en ook op mensen. Het is spannender om het publiek en kunstenaars dichter bij elkaar te brengen. Dat maakt het festival belangrijk, niet het in- en uitvliegen, maar verbindingen opbouwen tussen verschillende kunstenaars en tussen kunstenaar en publiek. Dat is de basis van mijn werk.
Ik volg, ook al voordat ik in Utrecht woonde, de werken van Amparo Gonzáles Sola en Nahuel Cano. Hoewel zij zelf niet in Utrecht wonen, is hun aanwezigheid al jaren merkbaar in de stad. Zij creëren ook soms onverwachte verbindingen van regels. Zoals het laatste project van Nahuel, die met jouw ondersteuning, Lidy, landde in de Nederlandse context. En nu geprogrammeerd staat op SPRING. Zijn performance is gebouwd op lokale verhalen en lokale gemeenschappen.”
“Kunstenaars zijn de gids die mensen helpen om bij elkaar te komen”
Lidy
Lidy: “De visie van Residenties in Utrecht is dat het belangrijk is dat inwoners en organisaties met elkaar in contact komen. Niet alleen kunstenaars en publiek. Maar ook de bewoners die allemaal verbonden zijn door de projecten. Dat is waardevol en maakt de stad leefbaarder voor de toekomst. Kunstenaars zijn de gids die mensen helpen bij elkaar te komen. Hoe zie jij dat?”
Bouwen aan gemeenschappen
Grzegorz: “Wat je zegt gaat over het opbouwen van gemeenschappen. De hyperindividualistische realiteit waarin we nu zijn beland is zeer ongezond voor de westerse samenleving. En daarbij, kijkend naar de veranderingen in het maatschappelijke landschap in Nederland: nieuwkomers kunnen juist van sterke waarde zijn voor een gemeenschap of voor de rol van een gemeenschap. Zij zijn van groot belang voor een betere samenleving van de toekomst.
Er is een spanning in de manier waarop we in het algemeen opereren op het gebied van kunst en cultuur. Die is vergiftigd met een marktgerichte denk- en werkwijze. Dat zorgt ervoor dat sommige van de verbindingen elkaar volledig mislopen. Terwijl samen denken, met en voor de gemeenschap is de grootste waarde die we kunnen implementeren. Dit geldt niet alleen voor kunst en cultuur, maar ook voor onderwijs en zorg. Daar moet echt wat aan gedaan worden. “
Verbinding met publiek
Lidy: “Ik denk dat er veel connectie is tussen Spring en Residenties. Ik denk we allebei zoeken naar manieren om verbindingen in de samenleving tot stand te brengen. Dat heeft bij Residenties soms zelfs meer aandacht dat het verbinden met kunst en cultuur. Jullie nodigen consequent kunstenaars uit om verbindingen aan te gaan in de stad. En dan is er natuurlijk nog de vraag hoe je je verbind met bezoekend publiek. Dat zijn ook de vragen die Amparo en Nahuel bezighouden in hun performances. Amparo stelt na afloop van haar voorstelling aan het publiek de vraag hoe mensen het ervaarden. Dat is niet zomaar een vraag. Amparo hecht echt veel waarde aan het antwoord. Die informatie gebruikt ze weer voor haar volgende projecten. Dat is ook een manier. Heb jij tijdens de drukte van het festival tijd om samen met de kunstenaars stil te staan bij dit soort vragen?”
Grzegorz: ´“ Als je het programma van SPRING van de afgelopen jaren bekijkt, zie je lange gesprekken met kunstenaars over de projecten waar ze mee bezig zijn. Steeds meer kunstenaars die geprogrammeerd zijn, zijn bezig met deze bredere vragen over hoe kunstenaars zich moeten herpositioneren. En met de praktische kant; hoe maak je dat zichtbaar en werkbaar? We staan aan het begin van deze zoektocht, maar ik ben benieuwd hoeveel een festival in Utrecht de plek kan zijn waar presentaties van kunst – hoewel belangrijk natuurlijk- slechts een excuus zijn voor iets anders: voor het in gesprek gaan met elkaar, samen dingen maken, het reflecteren op bepaalde onderwerpen. Sommige werken zijn interactief, daar zit deze discussie zelfs ingebouwd in het format. Ik herinner me Jija Sohn bij SPRING, de performance ‘Landing op de feathers’, Ik raakte direct erna in gesprek met iemand uit het publiek en die zei, ‘wat gebeurde er nu zojuist? Het was geen was geen voorstelling, maar was het delen van praktijk.’ Het klonk een beetje boos, of teleurgesteld. Dus ik vroeg of het dan minder waardevol was, of diegene het idee had hiermee geld te verspillen. ‘Nee’, was het antwoord.
De vraag is hoe we ook als publiek samen kunnen werken, als festival met publiek, het vraagt een bepaalde wederkerige inspanning. Van kunstenaars en publiek, om onze manier van ontvangen aan te passen, van het ouderwets conusmeren van een artistiek product naar een samenwerking.”
Expertmeetings en SPRING Academy
Grzegorz: “Onze academy is hierbij ook essentieel. De academy stelt zich steeds meer open in de bredere gemeenschap om ervoor te zorgen dat mensen toegang hebben tot workshops, discussie met kunstenaars, andere vorm van interactie. Deze interactie hebben we nodig om verbinding tot stand te brengen met studenten en mensen uit allerlei soorten organisaties.
SPRING Academy is open voor iedereen die meer wilt weten over de voorstellingen en de context waarin ze zich bevinden. Dat gebeurt door middel van workshops, masterclasses, talks en uitwisselingen en een scholenprogramma.
Daarom introduceren we dit jaar de ‘Long table talk’. We creëren een ruimte waar het publiek kan discussiëren en uitwisselen, vergezeld door een kunstenaar die we dan net zagen, allemaal in een gelijke positie en vanuit wederzijdse inspiratie. Het is superinteressant en spannend om dat concept neer te zetten. Het festival is een hedendaagse gemeenschap en de inspanning voor succes komt van meerdere kanten: organisatie, kunstenaar en publiek. Het publiek is er niet alleen om vermaakt te worden, ze zijn hier om uit te wisselen. Daar gaat het om in een gemeenschap, dat is geen eenrichtingsverkeer.”
“Het festival is een hedendaagse gemeenschap en de inspanning voor succes komt van meerdere kanten: organisatie, kunstenaar en publiek.”
Grzegorz
Lidy:” Vorig jaar begonnen wij met meetings waarbij we mensen samenbrachten rondom een thema met de kunstenaars: Expertmeetings. Die zijn geweldig, want er is veel interactie tijdens de meetings, mensen delen veel met elkaar. We worstelen zelf nog een beetje met de vraag, wat doen we na een performance? Nahuels laatste project bracht veel mensen van de provincie Utrecht samen. Ze kwamen naar de performance, maar ze vroegen zich af, wat doen we hier nu mee? Hoe helpt ons dit in ons dagelijks werk? Dus nu maak ik met Nahuel een onepager over waar het nu eigenlijk om gaat. Dat is bij Nahuel niet dat hij ideeën aanlevert voor het toerisme rondom de Vecht, bijvoorbeeld. Dat is ook niet waar hij voor gevraagd is. Hij creëert een manier om mensen bij elkaar te brengen, die allemaal met hetzelfde onderwerp te maken hebben, in een context die ze niet gewend zijn. Dat levert veel nieuwe gespreksstof en inzichten op.”
Grzegorz: “Dat is precies waarom we dit doen. We stappen uit de logica van het marktgerichte systeem. Als we de werkwijze van de kunstenaar implementeren in de maatschappij, dan creëer je het gevoel van erbij horen, een beter begrip voor je buren. Het probleem is dat de impact of uitkomst heel moeilijk te beschrijven is in het neoliberale vocabulaire. Maar dit is wat een gezonder, culturele gemeenschap creëert, die minder ontvankelijk is voor populisme. We brengen beter leven voor de mensen door hen niets te verkopen. We verkopen geen lege beloftes.
Impact maken en/of meten
Hoe meet je je impact op de stad? En moet je groeien in kwantiteit of in kwaliteit? Grzegorz: “We kunnen de bezoekers tellen per avond. Hun uitgaven in de stad ramen. Maar dan hebben we het nog steeds over de cijfers. Wat als een kunstenaar doorlopende verbinding met 40, 50 mensen heeft, wat voor sneeuwbaleffect bereik je daarmee? Hoe verandert het hun perspectief en wat nemen ze ervan mee buiten SPRING? Niet als herinnering van een 1 uur durende voorstelling, maar als iets van substantiële waarde in hun leven?
Het lijkt op de werkwijze van Katja Heitmann, haar Motus Mori concept, waarbij ze samen met het publiek een performance deed gebaseerd op gebaren en bewegingen, waarbij haar ultieme doel was om impact te maken bij het publiek die doorwerkte na de voorstelling. Om zo te zeggen een monument van beweging te maken. Niet als een standbeeld in het park, maar als iets wat omarmd wordt door de gemeenschap.
De impact hiervan is natuurlijk moeilijk te omschrijven en te meten. Wordt het pas waardevol als je het kunt meten? We weten dat het waardevol is.”
De rol van de kunstenaar en het delen van de werkwijze
Lidy: “We moeten het hier vaker over hebben, over impact maken. Hoe zouden we de samenwerking tussen SPRING en Residenties in Utrecht kunnen laten groeien?”
Grzegorz: “Zoals je zei faciliteren en cultiveren jullie verbindingen in de stad en gemeenschap en wij cultiveren de verbinding met de kunstenaars. Dat is de brug die beide verbind. Spring is de komende 10 dagen volop aanwezig in de stad en ik ben benieuwd hoe we gedurende het jaar meer en meer verbinding met de stad, als onderdeel van de gemeenschap.
En dan nog gaat het twee kanten op. Het gaat om de kunstenaar die zoekt naar inspiratie en dingen wil proberen, zichzelf wil confronteren met het publiek, of bepaalde gemeenschappen. Maar het gaat ook vaak om gemeenschappen die op zoek zijn naar bepaalde impulsen, die de kunstenaar kan brengen met hun kennis, waarden, creativiteit. Hoe utopisch het ook klinkt, het gaat erom dat de rol van kunstenaar verschuift van producent, naar de facilitator.”
Grzegorz: “Wij zoeken naar verbindingen naar andere organisatie die dezelfde visie hebben. Ook in andere delen van de wereld. Hoe we van elkaar kunnen leren en onze kennis kunnen delen. De onderwerpen vanuit gemeenschappen in Taiwan, Japan, Chili, Nederalnd, Argentinië, lijken misschien in eerste instantie verschillend, maar blijken erg hetzelfde te zijn. Door verbindingen te maken met andere delen van de wereld, helpen we mensen te navigeren door andere gemeenschappen.
Lidy: “Dan is delen van wat kunstenaars maken met andere organisaties één ding, maar ook de achterliggende manier van denken en de werkwijze willen we delen. Waar we tegen aanlopen en hoe we elkaar kunnen helpen. Dat proberen we beiden te doen.”
Grzegorz: “We zouden meer samen moeten onderzoeken wat er nodig is voor gemeenschappen vandaag de dag. De rol van de kunstenaar is moeilijk te meten, maar kunstenaars helpen ons met het begrijpen wat we nodig hebben. Waarvan we het zelf nog niet wisten.”
Meer info
26 MEI BIJ SPRING: Ways to listen to a River – Residenties in Utrecht
SPRING Performing Arts Festival Utrecht | 23 mei — 1 juni (springutrecht.nl)